Suçun ortadan kalkması için gerekçeler ve nedenlerinden çeşitli durumlarda bahsetmek mümkün olmaktadır. Suçu ortadan kaldıran sebepler arasında:

• Şayet kişi mesleği gereği bilmesi ya da öğrenmesi mümkün olmayan bir durumda suç işlemiş ise suç işleyenin kınanması dahi mümkün olmayacak şekilde suça sebebiyet verilmiş ise bu noktada suç değil, kaza olarak ifade edilmektedir. Suçun ceza unsurunu ortadan kaldırmaktadır.
• Mücbir sebep olarak ifade edilen, failin iradesinin doğal güçler tarafından etki altına alınması durumunda suça sebebiyet vermesidir. Bu noktada x kişi y kişisinin aracına çarpmış se bu bir suçtur. Ancak, x kişisi şiddetli fırtına sebebiyle rüzgar tarafından savrulmuş ise bu durumda suç ortadan kalkacaktır.
• Maddi cebir olarak ifade edilen ise insani güçler tarafından etki altına alınmayı ifade etmektedir.

Ceza Sorumluluğunu Kaldıran ya da Azaltan Nedenler

Sorumluluğu ortadan kaldıran haller için öncelikli olarak bir nedenin hukuka uygun mu yoksa kusurlu mu olduğu araştırılmalıdır. Bu noktada en önemli unsur kusur ve hata ayrımını yapabilmektedir.

Şayet yapılan eylem hukuka uygun ise, bu durum tüm hukuk dalları için geçerlidir. Ceza Kanunu bakımından geçerli sayılan ve hukuka uygun olan, suçu ortadan kaldıran sebepler ise:

• Kanun emrini icra – görevini yerine getirmesi
• Yetkili merciin emrini icra
• Meşru müdafaa hakkı – savunma
• Zaruret hali – ıztırar hali – zorda kalma
• Hakkın kullanılması – YCK ile eklenildi
• İlginin rızası – YCK ile eklenildi

Ceza Hukukuna Uygunluk Nedenleri – Suçu Ortadan Kaldıran Sebepler

Suçu ortadan kaldıran objektif nedenler tespit edilmişse bu noktada kişinin suçu ortadan kalkar. Örnek vermek gerekirse, saldırı anında karşı tarafa saldırmak ortada savunma olduğu için ceza hukukuna uygundur ve suçu ortadan kaldırır.

Ceza sorumluluğunu azaltan diğer sebepler ise aşağıdaki gibi olmaktadır:

• Yaşın küçük olması,
• Sağır ve dilsiz olmak,
• Alkol ya da uyuşturucu madde etkisinde olmak gibi geçici sebepler,
• Haksız tahrikler ,
• Sınırların aşılması,
• Hatalar olarak ifade edilebilir.

• Kaza ya da Tesadüf: Mesleği gereği bilmesi, öğrenmesi mümkün olmayan bir durumda suçun işlenilmesi halinde, suç işleyenin kınanması dahi mümkün olmayacak şekilde suça sebebiyet verilmişse buna kaza denir. Suçun cezasını ortadan kaldırır.
• Örn: arabasıyla giderken, çocuk önüne atladı ve ona çarptı. Bunun şoförlükle ilgisi yok.
• Mücbir Sebep: Failin iradesinin doğal güçlerce etki altına alınmasıyla suça sebebiyet verilmesi.  Fail hareket ettirilir. Örn: Osman yüksek katlı binaların son katında tamir yaparken aşırı rüzgar onu savurup, atıyor, düşünce Dışişleri Bakanının arabasına çarpıyor. İrade yok. Suçu ortadan kaldırır.
• Maddi Cebir: İrade bizzat insani güçler tarafından etki altına alınıyor.
• Hata
• Sapma

Cezai Sorumluluğu Kaldıran Nedenler – Suçu Ortadan Kaldıran Sebepler

Bir nedenin hukuka uygunluk nedeni mi, yoksa kusurluluğu kaldıran bir neden mi, olduğunun tespiti önem taşır. Suç teorisi açısından her iki kavramın anlamı da sonuçları da farklıdır. Şöyle ki; eylem hukuka uygun ise tüm hukuk dalları için hukuka uygundur.

Örneğin meşru müdafaa halinde adam öldürme var ise ölenin yakınları sanıktan tazminatta isteyemezler. Oysa suçu ortadan kaldıran sebepler var ise, sanığın eylemi suç (haksızlık) vasfını korur sadece ceza hukuku açısından ceza verilemez.

Örneğin zaruret halinde kaldığı için bir evin kapısını kırıp içine giren ve bu şekilde kendisini kovalayan yırtıcı hayvanların elinden kurtulan kişi eylemi, konut dokunulmazlığını ihlal ve zarar verme suçlarından ceza almaz ancak kırdığı kapının bedelini ödemek zorunda kalır.

Normalde işlenildiğinde suç sayılıp cezalandırılan bir fillin hukuka uygunluk sebeplerinden birinin varlığı halinde cezalandırılmasını önleyen sebeplere hukuka uygunluk sebepleri denir.

Hukuka uygunluk sebepleri ölçülü olmak kaydı ile kişilere koruma sağlar. Kötü niyetli bir şekilde kendini hukuka uygunluk sebepleri içine sokan bundan yararlanamaz.

Hukuka uygunluk sebeplerinin tümünün kanunda yazılı olması gerekmez. Yani hukuka uygunluk sebeplerinde sınırlı sayıda olma ilkesi geçerli değildir. Hukuka uygunluk sebepleri objektif bir etkiye sahiptir.

Hukuka uygunluk sebepleri üçüncü kişi lehine de mümkündür. İştirak halinde işlenilen suçlarda, asıl failin hareketi hukuka uygun ise, kural olarak diğer şeriklerin hareketi de hukuka uygundur.

Türk Ceza Kanununun hukuka uygunluk nedenleri ile kusurluluğu ortadan kaldıran nedenlere ilişkin hükümleri, kabahatler bakımından da uygulanır (KK. m. 12)

Cebir şiddet ve korkutma, hata, haksız tahrik; bunlar bir hukuka uygunluk sebebi olmanın ötesinde ceza sorumluluğunu azaltan, bazıları bazen de kaldırabilen nedenlerdir. (Suçu Ortadan Kaldıran Sebepler)

Ceza Kanununda Sayılan Hukuka Uygunluk Sebepleri – Suçu Ortadan Kaldıran Sebepler

1. Kanun emrini icra (görevini yerine getirmesi)
2. Yetkili merciin emrini icra
3. Meşru müdafaa hakkı (savunma)
4. Zaruret hali – ıztırar hali (zorda kalma)
5. Hakkın kullanılması (YCK ile eklenildi)
6. İlginin rızası (YCK ile eklenildi)

1) Kanun Emrini İcra: Her bir memurun görevinin mutad (olağan) gereklerini yerine getirmesiyle nedeni ile sorumlu olmaması hali.

• Bir kanun emri olacak
• Emri yerine getirmekle mükellef memur olacak
• Memur bu makamı meşru şekilde işgal edecek.  Örn: trafik polisinin trafiği düzenlemesi.  Örn: Haciz memurunun görevini yapması

2) Yetkili Merciin Emrini İcra:

• yetkili merciin emri olacak
• emir bağlayıcı olacak
• emir alan ve veren arasındaki ilişki kamu hukuku ilişkisi olacak.

Emri alan, aldığı emri 2 açıdan incelemek zorunda

• Şekli ya da biçimsel açıdan
• Maddi açıdan – içerik açısından

Şekli açıdan: Bana bu emri veren, yetkili mi, emir bağlayıcı mı, emir  usulü uygun verilmiş mi?

Maddi açıdan: Aldığı emrin içeriği = Bana ne emrediliyor? Konusu ne? Konusu hukuka aykırı ama suç değil. Hukuka aykırı olan her şey suç değildir. Suç olan her şey mutlaka hukuka aykırıdır.

• Emir hukuka aykırı ama suç değilse – görevi yerine getirmeyecek, amirine bildirecek. Eğer amiri yazılı bir şekilde emri yinelerse, emri yerine getirecek. Sorumluluk amirin.
• Emir hem hukuka aykırı, hem de suç – memur emri yazılı olarak yinelerse bile emir yerine getirilmeyecek.

Emrin konusunun hukuka aykırılığının denetlenmesinin kanunen engellenildiği hallerde, doğrudan emri veren sorumlu olur.

3) Meşru Müdafaanın Şartları

• Birine yönelmiş saldırı olacak
• Saldırı haksız olmalıdır, suç teşkil etmesi gerekemez
• Saldırıyı o an defetmek zorunda olacaksın
• Savunma ve saldırı aynı anda olacak
• Savunma ve saldırı arasında orantı olmalı

Bize saldıran kişinin cezalandırma yeteneğinin olup olmadığına bakmayız. Çocuk, deli diye düşünmeden karşı saldırıya geçebiliriz

Osman’ın bana 1 milyar borcu var. Ben icraya verip haciz için eve gidiyorum. Osman’da mutlu bir günümde “sen nasıl hacze geldin” diye saldırıya geçebilir ama bu meşru müdafaa olmaz. Hukuki bir durum var.

İsmail dayak yemiş, ertesi gün adamlarını alıp gelmiş. Meşru müdafaa değil.

Orantı = Çocuk taşla saldırırken, sen tabancayla saldıramazsın.

Meşru müdafaaya karşı meşru müdafaa olmaz

Eğer mala karşı yapılan saldırı hürriyeti kısıtlıyorsa meşru müdafaa mümkündür.

Saldırının nefse ya da ırza yönelik olması gerekmez. Saldırının bir hakka yönelik olması yeterlidir. Meşru savunmada sınır heyecan, panik, korku sebebi ile aşılmış ise sınırı aşan kişiye yine de ceza verilmez.

Ancak bütün hukuka uygunluk sebeplerinde sınır şayet kasıtlı olarak aşılmış ise aşılan kısmın kasıtlı halinden sorumlu olmak söz konusudur. Eğer hukuka uygunluk sebeplerinde sınır taksirli olarak aşılmış ise ve aşılan kısmın taksirli haline de kanunda yer verilmiş ise aşılan kısmın sadece taksirli halinden sorumluluk söz konusu olur.

Taksirle aşılan kısımdan dolayı da ceza indirilerek verilir. YCK mala karşı meşru müdafaa olabileceğini açıkça kabul etmiştir.

4) Zaruret Hali:

• Ağır ve muhakkak bir tehlike olacak.
• Tehlike nefse veya ırza yönelik olacak ( artık saldırının bir hakka yönelik olması da zaruret halinin uygulanılması için yeterlidir. CK)
• Tehlikeye bilerek sebebiyet verilmemiş olacak
• başka türlü korunma imkânın olmayacak
• orantılık
• tehlikeye göğüs germe yükümlülüğü olmayacak. (TCK da yok. İCK’da var)

Örn: Gemi battı, tahta sadece bir kişiyi tutabilir. Hukuk birini suya atar. Burada ağır bir tehlike var.

Örn: Köpekten kaçarken, birinin evine girilmesi suç değil. Bu kanunun çeşitli suç tanımları ile bağlantılı olarak da ayrıca zorunluluk hali hükümlerine yer verilmiştir ve o hükümlerde zorunluluk hali ceza sorumluluğunu büsbütün ortadan kaldıran bir neden olarak değil yerine göre ceza sorumluluğunu azaltan bir neden olarak düzenlenmiştir.

Genel hükümlerde ise sadece ceza sorumluluğunu bir bütün olarak ortadan kaldıran neden şeklinde düzenlenmiştir.

Bu bakımdan zorunluluk hali yeni ceza kanunu sisteminde bazı hallerde kusurluluğu azaltan neden bazı hallerde ise kusurluluğu ortadan kaldıran bir neden olarak düzenlenmiştir. (Suçu Ortadan Kaldıran Sebepler)

Meşru Müdafaa / Zaruret Hali Farkları

MM – Saldırana karşı savunma yapılır

ZH  – Olayla hiç alakası olmayan 3. kişiye  zarar verilir

MM – Haksız saldır olacak

ZH – Tehlike olacak

MM – Suç yoktur, tazminat da yok

ZH – Suç yok, tazminat var

Makalemizde Suçu Ortadan Kaldıran Sebepler konusu yer almıştır. Diğer bilgilendirici makaleler için Ankara Avukat ve Ceza Hukuku Avukatı sayfalarını ziyaret edebilirsiniz.